Ojcowski, macierzyński, rodzicielski…

Uprawnienia taty po narodzinach dziecka

Kiedy partnerzy planują narodziny dziecka, zwykle myślą o tym, jakie uprawnienia z tego tytułu przysługują przyszłej mamie. Często zapominają, że przepisy prawa pracy przewidują wiele przywilejów także dla ojców. Niestety brak szczegółowej wiedzy w tym temacie powoduje, iż niewielu mężczyzn z nich korzysta.

Urlop ojcowski

Jest niezależny od uprawnień mamy. Oznacza to, że aby z niego skorzystać, ojciec dziecka musi mieć tytuł ubezpieczenia (umowę o pracę, umowę zlecenia, działalność gospodarczą z opłaconą dobrowolną składką chorobową). Warto pamiętać, że z tego prawa tata może korzystać w okresie, w którym mama przebywa na urlopie macierzyńskim lub rodzicielskim. Urlop ojcowski trwa dwa tygodnie niezależnie od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu. Może być wykorzystany jednorazowo lub podzielony na dwie części po siedem dni. Wynagrodzenie za ten czas wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku. Uprawnienie do wykorzystania urlopu ojcowskiego przysługuje do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia. Warto jednak wiedzieć, że planowana na sierpień 2022 roku nowelizacja Kodeksu pracy zakłada, że prawo do tego urlopu będzie przysługiwało tylko do 12 miesiąca życia dziecka. Wniosek o urlop należy złożyć w terminie siedmiu dni przed planowanym jego rozpoczęciem. Pracodawca jest nim związany i nie może odmówić udzielenia wolnego. Tata, który prowadzi działalność gospodarczą, składa stosowny wniosek do ZUS. W okresie korzystania ze świadczenia może dalej prowadzić swój biznes. Przy zmianie pracodawcy za niewykorzystany urlop ojcowski nie przysługuje ekwiwalent. Możliwość skorzystania z wolnego przechodzi z tatą do nowego miejsca pracy.

Opieka nad matką dziecka po porodzie – zasiłek opiekuńczy

Każdy świeżo upieczony tata może pomóc partnerce po porodzie, korzystając z zasiłku opiekuńczego. Dotyczy to osób zatrudnionych na
umowę o pracę, świadczących pracę na podstawie umowy zlecenia i prowadzących działalność gospodarczą (tu warunkiem jest opłacanie dobrowolnej składki chorobowej).Uprawnienie do zasiłku opiekuńczego przysługuje co do zasady najbliższym członkom rodziny, których oznaczono w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tzw. ustawie zasiłkowej). Są to: małżonek, rodzice, rodzice dziecka, ojczym, macocha, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo, dzieci w wieku powyżej 14 lat. Ponieważ ustawa zasiłkowa wymienia nie tylko małżonka, również drugiego rodzica dziecka, prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje również parom, które nie zawarły związku małżeńskiego. Świadczenie to przysługuje na chorego członka rodziny. Można więc z niego skorzystać, jeśli kobieta po porodzie potrzebuje opieki i pomocy. Wystarczy zwolnienie od lekarza podczas wypisu ze szpitala, od lekarza ginekologa lub po prostu od lekarza rodzinnego. Tata może przebywać na takim zwolnieniu 14 dni, za ten czas przysługuje mu 80% podstawy wymiaru zasiłku. Urlop macierzyński dla taty Zwykle przyjmuje się, że urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni to wolne dla kobiety. Ustawodawca przewidział jednak również inne rozwiązanie. Mama dziecka obowiązkowo musi wykorzystać pierwsze 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, a następnie może zdecydować o jego przerwaniu, pod warunkiem że kolejne sześć tygodni wykorzysta ojciec dziecka (bezpośrednio po mamie). W przepisach można jednak spotkać pewien wyjątek dotyczący zdrowia kobiety. Może ona przerwać urlop macierzyński, jeśli w jego trakcie trafiła do szpitala albo innego ośrodka leczniczego, a stan zdrowia uniemożliwia jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.

Muszą tu być jednak spełnione dwa warunki:

• matka musi mieć wykorzystane co najmniej osiem tygodni urlopu macierzyńskiego od dnia porodu,
• część urlopu lub osobistą opiekę nad dzieckiem musi przejąć ojciec dziecka lub inny członek rodziny.

Za czas przebywania na urlopie macierzyńskim przysługuje zasiłek w wysokości 80% podstawy wymiaru w przypadku urlopu „z góry” lub w wysokości 100% podstawy wymiaru dla urlopu „na części” (wyjaśnienie tych terminów poniżej).

Urlop rodzicielski

Urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom–należy jednak pamiętać, że jego wymiar przypada łącznie na matkę i ojca. W przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie są to 32 tygodnie. Urlop ten można wykorzystać w pełnym wymiarze bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, zachowując za ten czas zasiłek w wysokości 80% podstawy wymiaru (jest to tzw. urlop z góry). Istnieje jednak również możliwość wykorzystania go w częściach. Zasiłek wynosi wówczas 100% za pierwsze sześć tygodni i 60% za kolejne 26 tygodni urlopu. Urlop można podzielić na cztery części, pamiętając, że pierwsza (w wymiarze minimum sześciu tygodni) musi przypaść bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Kolejne dwie części muszą mieć nie mniej niż osiem tygodni. Ostatnią (długości tyle, ile zostało tygodni, ale nie dłuższą niż 16 tygodni) można wykorzystać po przerwie do końca roku, w którym dziecko kończy szósty rok życia. Poszczególnymi częściami rodzice mogą się wymieniać lub korzystać z wolnego w tym samym czasie. Warto wspomnieć, że nowelizacja Kodeksu pracy planowana w związku z wdrożeniem dyrektywy work-life-balance przewiduje odpłatność za urlop rodzicielski w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku. Kolejnym nowym rozwiązaniem ma być wprowadzenie dziewięciu tygodni dodatkowego urlopu tylko dla ojca, bez możliwości przeniesienia ich na matkę.

Dodatkowe dni wolne

Po narodzinach dziecka tata może wykorzystać dwa dni urlopu okolicznościowego. Wniosek musi dotrzeć skutecznie do pracodawcy przed rozpoczęciem urlopu.
Warto również pamiętać o dwóch dniach opieki na dziecko z art. 188 kodeksu pracy. Mama przebywająca na macierzyńskim nie może jednak skorzystać z tego uprawnienia, a niewykorzystane dni przepadają. W obu powyższych przypadkach wynagrodzenie za ten czas wynosi 100%.

Chcesz dowiedzieć się więcej, pobierz przewodnik Facet na 100Pro