Urlop wychowawczy

Wielu rodziców wraz z końcem urlopu rodzicielskiego wraca do pracy. Niektórzy jednak uważają, że chcieliby zostać z maluchem jeszcze chwilę, ponieważ okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego był dla nich niewystarczający. Mogą oni w takim wypadku skorzystać z możliwości jakie daje urlop wychowawczy. 

Urlop wychowawczy to kolejne uprawnienie urlopowe związane z rodzicielstwem. Przysługuje on pracownikowi, który posiada przynajmniej sześciomiesięczny staż zatrudnienia. Oznacza to, że osoba chcąca skorzystać z możliwości urlopu wychowawczego powinna pozostawać w zatrudnieniu w momencie składania wniosku o udzielenie urlopu oraz jej staż pracy powinien wynosić minimum 6 miesięcy, przy czym nie ma znaczenia czy jest to staż u jednego pracodawcy czy suma z różnych miejsc pracy. Wymiar urlopu wychowawczego wynosi maksymalnie 36 miesięcy i może być wykorzystany najpóźniej do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. 

Kluczowe jest, że zgodnie z Kodeksem pracy, urlopem wychowawczym można się dzielić, w tym oboje rodziców czy opiekunów może jednocześnie korzystać z uprawnienia. Co więcej, każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka, przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu, którego nie można przenieść. 

Przykład: 

Urlop rodzicielski Kasi i Tomka kończy się 4 sierpnia 2023 roku. Kasia chce wykorzystać w całości urlop wychowawczy. Z tego względu składa wniosek o udzielenie 35 miesięcy urlopu wychowawczego przynajmniej 21 dni przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu. Wniosek zawiera imię i nazwisko Kasi, imię i nazwisko dziecka, okres na jaki ma być udzielony urlop ze wskazaniem, czy urlop wychowawczy był już wcześniej wykorzystany oraz jaki okres został wykorzystany i w ilu częściach. Do wniosku dołączone zostaje oświadczenie Tomka, że w tym okresie nie będzie korzystał z uprawnienia. 

Tomek, w trakcie trwania urlopu wychowawczego Kasi, postanowił wykorzystać swoją nieprzenaszalną część urlopu wychowawczego w wymiarze 1 miesiąca. W tym celu składa w dziale kadr wniosek o udzielenie 1 miesiąca urlopu wychowawczego przynajmniej 21 dni przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu. Wniosek zawiera imię i nazwisko Tomka, imię i nazwisko dziecka, okres na jaki ma być udzielony urlop ze wskazaniem, czy urlop wychowawczy był już wcześniej wykorzystany oraz  jaki okres został wykorzystany i w ilu częściach. Do wniosku dołączone zostaje oświadczenie Kasi, że w tym okresie korzysta z uprawnienia. 

Ważne informacje:

• Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
• Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu 21 dni, pracodawca udziela urlopu nie później niż z dniem upływu 21 dni od dnia złożenia wniosku.
• Urlop wychowawczy może być dzielony maksymalnie w 5 częściach.
• W sytuacji, jeżeli drugi rodzic dziecka nie żyje lub została mu ograniczona/zawieszona władza rodzicielska lub został pozbawiony władzy rodzicielskiej, urlop wychowawczy w wymiarze 36 tygodni przysługuje temu z rodziców, który sprawuje władzę rodzicielską. 
• Pracownik może zrezygnować z urlopu w każdym czasie za zgodą pracodawcy lub po zawiadomieniu pracodawcy przynajmniej 30 dni przed planowanym powrotem do pracy. 

Gdy rodzic sprawuje opiekę nad dzieckiem z niepełnosprawnością…

Rodzic dziecka, które posiada orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności i wymaga ono osobistej opieki, może skorzystać z dodatkowego urlopu rodzicielskiego. Urlop ten wynosi do 36 miesięcy i jest niezależny od podstawowego urlopu wychowawczego. Dodatkowo można go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 18 roku życia. Istotne jest, że również w tym przypadku urlopem można się dzielić, natomiast 1 miesiąc z wymiaru urlopu jest nieprzenaszalny. Oznacza to, że rodzic dziecka może maksymalnie wykorzystać 35 miesięcy, a pozostały czas zostaje do wykorzystania dla drugiego rodzica. 

Co z wynagrodzeniem? 

Urlop wychowawczy jest okresem, za który pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia. Możliwe jest w niektórych przypadkach uzyskanie „zasiłku wychowawczego”, jednak aby taki zasiłek otrzymać trzeba przebyć długą, urzędniczą drogę. 

Przede wszystkim „zasiłek wychowawczy” to tak naprawdę dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego. Oznacza to nie mniej, nie więcej to, że nie zastąpi on wynagrodzenia nawet w połowię, gdyż, jak jego nazwa skazuje jest to wyłącznie dodatek. Na chwilę obecną wynosi on maksymalnie 400 zł miesięcznie. Kwotę taką może uzyskać rodzic, gdy przeciętny miesięczny dochód rodziny na jedną osobę nie przekracza 674 zł lub w przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne – 764 zł. W przypadku jednak, gdy dochód przekracza próg dochodowy uprawniający do zasiłku, stosowana jest metoda tzw. „złotówka za złotówkę”. Dodatek ten będzie wypłacany przez okres 24 miesięcy kalendarzowych w przypadku sprawowania opieki nad jednym dzieckiem, 36 w przypadku dwojga lub więcej dzieci, 72 miesiące w przypadku sprawowania opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością. Ważne jest, że w przypadku wspólnego wykorzystywania urlopu rodzicielskiego przez oboje rodziców, dodatek będzie wypłacany wyłącznie jednemu z nich. 

Przykład:

Kasia chce ubiegać się o „zasiłek wychowawczy”. W dziale kadr dowiedziała się, że dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego wypłaca gmina na pisemny wniosek osoby uprawnionej. Wobec czego Kasia składa we właściwym wydziale Urzędu Miasta wniosek o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego. Do wniosku dołącza zaświadczenie naczelnika urzędu skarbowego dokumentujące rozliczenie roczne, skrócony odpis aktu urodzenia dziecka, zaświadczenie pracodawcy lub oświadczenie o terminie i okresie, na jaki został udzielony urlop wychowawczy oraz o co najmniej sześciomiesięcznym okresie pozostawania w stosunku pracy bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego.

Czy można w takim razie podjąć zatrudnienie podczas urlopu wychowawczego?

W czasie korzystania z urlopu wychowawczego rodzic dziecka, nad którym sprawuje osobistą opiekę może podjąć pracę zarobkową wówczas, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania opieki. „Zasiłek wychowawczy” wtedy nie przysługuje. Praca może być wykonywana zarówno na umowie o pracę, jak i umowie zlecenie. Jednakże Kodeks pracy wyraźnie wskazuje, że w przypadku ustalenia przez pracodawcę, że pracownik pozostający na urlopie wychowawczym nie sprawuje faktycznie osobistej opieki, pracodawca może w ciągu 30 dni wezwać go do stawienia się do pracy. 

Co ciekawe w kontekście podjęcia zatrudnienia w trakcie trwania urlopu wychowawczego, pracownik uprawniony do urlopu może złożyć pracodawcy wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy w okresie, w którym ma prawo korzystać z uprawnienia. Co więcej, pracodawca jest zobowiązany taki wniosek uwzględnić. Wówczas urlop się teoretycznie „wydłuża”.

Przykład:

Gdyby Kasia chciała częściowo pozostawać na urlopie wychowawczym, a częściowo wykonywać pracę mogłaby złożyć u pracodawcy wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy o ½ etatu. Wówczas pracowałaby średnio 80 godzin miesięcznie a pozostałe 80 godzin wykorzystywałaby jako urlop rodzicielski przez 70 miesięcy, jednak nie później niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat. 

 Wracam z urlopu i co dalej?

Istotną informacją dla rodziców planujących korzystać z urlopu wychowawczego jest fakt, iż pracodawca jest zobowiązany do dopuszczenia pracownika-rodzica powracającego do pracy na takie samo stanowisko lub, jeśli nie jest to możliwe, na stanowisko równorzędne bądź inne odpowiadające kwalifikacjom pracownika, za wynagrodzeniem nie niższym niż przed urlopem. 

Dodatkowo, Kodeks pracy przewiduje ochronę dla rodziców korzystających z urlopu wychowawczego oraz korzystających z obniżenia wymiaru czasu pracy. Pracodawca od momentu złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dna jego zakończenia nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z pracownikiem umowy o pracę. Natomiast w przypadku obniżenia wymiaru czasu pracy, pracodawca nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę przez okres takiego obniżenia (ale nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy). 

Nie budzi wątpliwości, że urlop wychowawczy to udogodnienie dla rodziców. Bez względu na to czy rodzic chce z niego skorzystać ponieważ chce z dzieckiem zostać dłużej w domu, czy też dlatego, że nie udało mu się uzyskać miejsca w żłobku, dobrze jest mieć taką alternatywę. Pozostaje jedynie mieć nadzieję, że docelowo tzw. „zasiłek wychowawczy” będzie dostępny dla każdego rodzica, który decyduje się zostać w domu, a nie tylko tych, którzy „łapią się na niego” na podstawie kryterium dochodowego. 

Przeczytaj też: Macierzyński czy rodzicielski?