Macierzyński czy rodzicielski?
Urlop macierzyński czy rodzicielski? Co wtedy z zasiłkiem?
Wielu rodziców spodziewających się dziecka martwi się w jaki sposób będzie obliczany zasiłek macierzyński. Przepisy Kodeksu pracy czy innych ustaw nie dają jednoznacznych odpowiedzi, a same interpretacje ZUS bywają niekorzystne dla rodziców, którzy chcą się dzielić urlopem rodzicielskim i wspólnie brać udział w pierwszych chwilach życia dziecka.
Wydawać by się mogło, że każdy doskonale wie czym jest urlop macierzyński czy rodzicielski. Okazuje się, że nie do końca. Większość osób nie odróżnia urlopu macierzyńskiego od rodzicielskiego, a sposób ustalania wysokości zasiłku macierzyńskiego to czarna magia. Z tego względu należy zacząć od podstaw i wyjaśnić czym są urlopy związane z rodzicielstwem i w jaki sposób oraz w jakiej wysokości możemy się ubiegać o zasiłek macierzyński.
Urlop macierzyński
Urlop macierzyński jest przyznawany kobietom, które w trakcie zatrudnienia urodziły co najmniej jedno dziecko. Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. I tak w sytuacji, gdy kobieta – pracownik urodziła jedno dziecko, uzyskuje ona prawo do 20 tygodni urlopu, dwoje dzieci – 31 tygodni, troje dzieci – 33 tygodnie, czworo dzieci – 35 tygodni, pięć i więcej dzieci – 37 tygodni. Istotną informacją w kontekście urlopu macierzyńskiego są dwa uprawnienia z nim związane. Pierwsze – pracownica może wykorzystać maksymalnie 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Drugie – po wykorzystaniu przez pracownicę co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, może ona zrezygnować z uprawnienia, a w jej miejsce może wejść pracownik – ojciec wychowujący dziecko.
Na przykład:
Kasia ma przewidywany termin porodu dziecka na 17 grudnia 2022 r. Chce wykorzystać 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego przed urodzeniem dziecka. Następnie chce wykorzystać 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, a pozostałą cześć urlopu przekazać ojcu dziecka.
Kasia składa u pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Wniosek zawiera dane osobowe Kasi, wskazanie okresu na jaki ma być udzielony urlop oraz termin przewidywanej daty porodu. Do wniosku Kasia dołącza zaświadczenie lekarskie o przewidywanym terminie porodu. Następnie, w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego po porodzie Kasia składa u pracodawcy oświadczenie o rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego na rzecz ojca wychowującego dziecko. W oświadczeniu wpisuje planowany termin powrotu do pracy oraz dołącza do niego kopię wniosku Tomka o udzielenie pozostałej części urlopu macierzyńskiego.
W tym samym czasie Tomek, ojciec wychowujący dziecko, składa u swojego pracodawcy wniosek
o udzielenie części urlopu macierzyńskiego. Wniosek zawiera dane Tomka, imię, nazwisko oraz datę urodzenia dziecka, oświadczenie Tomka o okresie urlopu macierzyńskiego oraz okresu na jaki ma być udzielona część urlopu. Do wniosku dołącza kopię oświadczenia Kasi o rezygnacji z urlopu oraz pobierania zasiłku macierzyńskiego za wskazany okres, skrócony odpis aktu urodzenia dziecka. Wymiar jego części urlopu macierzyńskiego będzie wynosił 4 tygodnie.
Wymiar urlopu macierzyńskiego – 20 tygodni – jedno dziecko, przy jednym porodzie.
Kasia – 2 tygodnie przed porodem + 14 tygodni po porodzie = 16 tygodni
Tomek – 4 tygodnie po porodzie.
Urlop rodzicielski
Urlop rodzicielski, co do zasady następuje od razu po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, jednakże nie jest obowiązkowe wykorzystanie urlopu rodzicielskiego od razu w całości. Kodeks pracy przewiduje dwie możliwości. Urlop rodzicielski można wziąć “z góry”, tzn. w ciągu 21 dni po porodzie pracownica może złożyć u pracodawcy wniosek o udzielenie jej urlopu rodzicielskiego zaraz po urlopie macierzyńskim. Jest do opcja najczęściej wybierana przez rodziców i stąd wzięło się powiedzenie, że urlop macierzyński trwa rok, co niejednokrotnie wprowadza w błąd, gdyż jest to łączenie urlopu macierzyńskiego z rodzicielskim przez matkę dziecka.
Drugą opcją jest rozłożenie urlopu na części. W tym przypadku urlop może być podzielony na nie więcej niż cztery części, przy czym pierwsza z nich musi wynosić co najmniej 6 tygodni i być wykorzystana bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. W innym wypadku urlop rodzicielski przepada. Kolejne części urlopu muszą mieć minimum 8 tygodni, z wyjątkiem ostatniej, która wynosi tyle ile urlopu zostało do wykorzystania pełnego wymiaru.
Kodeks pracy wyodrębnił dwa wymiary urlopu rodzicielskiego. W przypadku urodzenia jednego dziecka wynosi on 32 tygodnie, natomiast po urodzeniu dwojga lub więcej dzieci podczas jednego porodu – 34 tygodnie.
W przypadku urlopu dzielonego, wniosek o udzielenie części urlopu należy składać każdorazowo na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Jest to istotne ze względu na konieczność zaplanowania urlopu i ustalenia kto i w jakim wymiarze będzie na urlopie. Z urlopu rodzicielskiego może korzystać oboje rodziców oddzielnie lub w tym samym czasie. Wówczas wymiar urlopu rodzicielskiego jest dzielony proporcjonalnie, w zależności, które z rodziców, ile urlopu wykorzystało.
Na przykład:
Kasia i Tomek zdecydowali, że będą wspólnie wykorzystywać urlop rodzicielski w wymiarze 32 tygodni. Część urlopu wykorzystają wspólnie, a część oddzielnie.
Pierwszą część urlopu w wymiarze 6 tygodni wykorzysta Kasia. Następnie Kasia i Tomek będą wspólnie wykorzystywali urlop rodzicielski. Każde z nich po 13 tygodni. W sumie wykorzystają 6 + (2×13) = 32 tygodnie urlopu.
Z tego względu Kasia składa wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego w wymiarze 19 tygodni u pracodawcy 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Wniosek zawiera dane Kasi, imię, nazwisko i datę urodzenia dziecka oraz wskazanie okresu na jaki ma zostać udzielony urlop. Do wniosku Kasia dołącza skrócony odpis aktu urodzenia.
Tomek składa u swojego pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego w wymiarze 13 tygodni również przynajmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Wniosek zawiera dane Tomka, imię, nazwisko i datę urodzenia dziecka oraz wskazanie okresu na jaki ma zostać udzielony urlop oraz w jakim wymiarze i w ilu częściach urlop został wykorzystany przez matkę dziecka. Do wniosku Tomek dołącza skrócony odpis aktu urodzenia.
Zasiłek macierzyński
Zasiłek macierzyński to coś, co często spędza sen z powiek przyszłych rodziców. Sposób jego obliczania wydaje się niemożliwy do ustalenia, a jedyną słuszną metodę znają chyba tylko pracownicy ZUS. Otóż nie. Za okres pozostawania na urlopie macierzyńskim czy rodzicielskim przysługuje zasiłek. Jego wysokość jest zależna od tego w jaki sposób wykorzystamy uprawnienia urlopowe.
Jeżeli będziemy wnioskować jednocześnie o urlop macierzyński i urlop rodzicielski łączony, zasiłek będzie wynosił 80% podstawy zasiłku. W przypadku korzystania z urlopu w częściach sprawa się komplikuje. Wówczas zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego wynosi 100%, zasiłek macierzyński za pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego również wynosi 100%, natomiast za pozostałą część urlopu rodzicielskiego 60% podstawy zasiłku.
Dobrze, wydaje się wszystko jasne, ale czym jest podstawa zasiłku?
W przypadku obliczania podstawy zasiłku macierzyńskiego znajdują zastosowanie zasady wyliczania podstawy zasiłku chorobowego. Jest to więc wynagrodzenie za 12 miesięcy kalendarzowych przepracowanych przed miesiącem, w którym urodziło się dziecko. Co ważne, jako wynagrodzenie rozumiany jest przychód, który jest podstawą do wyliczenia wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, po odjęciu składek na ubezpieczenie społeczne. Przy wyliczaniu podstawy nie uwzględnia się ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, okresów zasiłkowych z ubezpieczenia społecznego czy wynagrodzenia wypłacanego na podstawie art. 92 Kodeksu pracy (tj. wynagrodzenia wypłacanego w czasie nieobecności spowodowanej np. wypadkiem w drodze lub z pracy, chorobą w trakcie ciąży) oraz premii, nagród i dodatków, do których pracownik zachowuje prawo w trakcie pozostawania na urlopie macierzyńskim lub rodzicielskim, a tym samym w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego.
W kontekście obliczania podstawy wymiaru zasiłku ważne jest, że podstawy wyliczania zasiłku nie wylicza się na nowo, jeżeli okres przerwy w pobieraniu zasiłków tego samego rodzaju wynosił mniej niż miesiąc. W związku z tym przy dłuższej przerwie w pobieraniu zasiłku macierzyńskiego, będzie on wyliczany na nowo.
Na przykład:
Ze względu na to, że Kasia i Tomek dzielą się urlopem, zastanawiają się, jak będzie wyglądać ich zasiłek macierzyński za okres pozostawania na urlopie zarówno macierzyńskim, jak i rodzicielskim. Kasia udała się do Działu Personalnego, w którym wyjaśniono jej, że:
Wysokość zasiłku Kasi, przy podstawie wynoszącej 3500,00 zł brutto, będzie wynosiła:
– za 16 tygodni urlopu macierzyńskiego 100% – 3020,15 zł brutto,
– za pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego 100% – 3020,15 zł brutto,
– za pozostałe 13 tygodni 60% – 1812,09 zł brutto.
Wysokość zasiłku Tomka, przy podstawie 3500,00 zł brutto:
– za 4 tygodnie urlopu macierzyńskiego 100% – 3020,15 zł brutto,
– za 13 tygodni urlopu rodzicielskiego 60% – 1812,09 zł brutto.
Pani z kadr powiedziała również, że jeśli Kasia zdecydowałaby się wykorzystać zarówno urlop macierzyński, jak i rodzicielski w całości to zasiłek macierzyński, przez cały okres urlopu wynosiłby 80% podstawy, czyli 2416,12 zł brutto.
Co ze zmianami w prawie pracy?
Od kilku miesięcy mówi się o planowanych zmianach w Kodeksie pracy dotyczących, między innymi, urlopów związanych z rodzicielstwem. Te zmiany, jak na razie, są wyłącznie w fazie projektu, a to oznacza, że nie obowiązują. W tej chwili mają zastosowanie przepisy aktualnie obowiązującego Kodeksu pracy i nic się nie zmieniło w tym zakresie*.
*Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z późn. Zm.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy z późn. Zm.
Chcesz wiedzieć więcej, przeczytaj też: „Ojcowski, macierzyński, rodzicielski”
