Rodzic w zgodzie z prawem

Biorąc pod uwagę znaczenie uczestniczenia ojców w procesie wychowania dziecka, obecną sytuację kobiet na rynku pracy, jak również dążenie do zapewnienia pracownikom możliwości zachowania równowagi pomiędzy życiem zawodowym a rodzinnym, zachęcenie mężczyzn do korzystania z uprawnień rodzicielskich zapewni zmianę sytuacji społecznej i zrównoważenie roli obojga rodziców. Z jakich urlopów może korzystać już dziś ojciec?

Obecnie kodeks pracy daje ojcom możliwość skorzystania z różnych urlopów związanych z rodzicielstwem:

• macierzyńskiego;
• ojcowskiego;
• rodzicielskiego i  
• wychowawczego.

Każdy z nich przysługuje na innych warunkach. Wielu ojców błędnie uważa, że uprawnienia rodzicielskie to przywileje przysługujące wyłącznie lub w głównej mierze kobietom, tymczasem zgodnie z prawem mogą być one wykorzystywane również przez mężczyzn. Nasze podsumowanie pozwoli ojcom na lepsze zrozumienie przysługujących im praw i co za tym idzie korzystanie z nich w sposób bardziej świadomy.

Urlop ojcowski

To najczęściej wykorzystywany przez ojców urlop.

Okres urlopu:

– do dwóch tygodni i, co do zasady, do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia;

– może być wykorzystany jednorazowo lub w dwóch częściach (żadna z części nie może być krótsza niż tydzień).

Wniosek o urlop:

Na piśmie, nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem urlopu.

Do wniosku pracownik powinien dołączyć:

• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka oraz
• oświadczenie, czy pracownik wykorzystał już część przysługującego urlopu ojcowskiego.

Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek o udzielenie urlopu. Urlop ten przysługuje wyłącznie ojcu dziecka i nie może być przeniesiony na matkę.

Zasiłek:

Ojcu przysługuje zasiłek macierzyński, który wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Urlop ojcowski przysługuje również w przypadku przysposobienia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza.

Ojcu przysługują  dodatkowe 2 dni wolne (niezależne od urlopu ojcowskiego) w razie urodzenia się dziecka.

Dni wolne powinny być udzielone w terminie wskazanym przez pracownika oraz pozostawać w czasowym związku z narodzinami dziecka. Nie jest konieczne wykorzystanie obu dni łącznie. Jeśli ojciec nie skorzysta z tego uprawnienia wkrótce po urodzeniu dziecka, nie przysługuje mu później zwolnienie od pracy z tego tytułu ani ekwiwalent.

Wynagrodzenie za czas zwolnienia jest obliczane jak wynagrodzenie w czasie urlopu wypoczynkowego, choć składniki w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym pracownik korzystał z dni wolnych.

Urlop macierzyński

Choć powszechnie uważa się, że urlop macierzyński przysługuje wyłącznie kobietom, jego część mogą również wykorzystać ojcowie.

Okres urlopu:

– pełen urlop macierzyński na jedno dziecko wynosi 20 tygodni;

– po wykorzystaniu po porodzieco najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego kobieta może wrócić do pracy i zrezygnować z pozostałej części uprawnień pod warunkiem, że pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta ojciec wychowujący dziecko. W takim przypadku ojcu wychowującemu dziecko przysługuje pozostałe 6 tygodni urlopu macierzyńskiego.

Wniosek o urlop:

Na piśmie, wniosek o udzielenie urlopu bezpośrednio po terminie, w którym z korzystania z tego uprawnienia zrezygnowała matka dziecka.

Pracodawca ma obowiązek uwzględnić taki wniosek pracownika oraz wystawić zaświadczenie potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu przez pracownika. Następnie matka dziecka składa wniosek o rezygnację z części urlopu i wcześniejszy powrót do pracy – wniosek musi być poparty informacją o tym, że pozostałą część urlopu wykorzysta ojciec.

Dodatkowo kodeks pracy przewiduje szczególne uprawnienia ojców, którzy z uwagi na sytuację rodzinną samodzielnie sprawują opiekę nad dzieckiem. Jeżeli matka porzuci dziecko, ojciec lub inny członek najbliższej rodziny mogą wykorzystać część urlopu macierzyńskiego przypadającą po dniu porzucenia dziecka. Jeżeli matka dziecka ma orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji i zrezygnuje z urlopu macierzyńskiego, ojciec lub inny najbliższy członek rodziny dziecka może wykorzystać aż 12 tygodni urlopu.

Zasiłek: 

Rodzic otrzymuje zasiłek macierzyński w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru. Jeśli jednak rodzic zadeklaruje skorzystanie łącznie z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego w pełnym wymiarze, otrzyma uśredniony zasiłek macierzyński w wysokości 80 proc. za cały okres korzystania z uprawnień. Stosowny wniosek powinien zostać zgłoszony do 21 dni po porodzie.

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, z którego może również skorzystać ojciec wychowujący dziecko, przysługuje w przypadku przysposobienia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza.

Urlop rodzicielski

Pracownik może skorzystać z urlopu rodzicielskiego po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, do którego uprawnienie powstaje m.in. wtedy, gdy kobieta jest objęta ubezpieczeniem z innego tytułu niż stosunek pracy lub urodziła dziecko w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, a jej umowa o pracę na czas określony nie została przedłużona.

Okres urlopu:

– w przypadku urodzenia jednego dziecka wynosi 32 tygodnie;

– może być w całości wykorzystany przez ojca dziecka – samodzielnie albo równocześnie z matką dziecka. Jeżeli rodzice zdecydują się na wspólne wykorzystanie urlopu rodzicielskiego, jego łączny wymiar nie może przekroczyć 32 tygodni.

Ojciec może wykorzystać urlop w pełnym wymiarze jednorazowo lub w częściach, jednak urlop może być podzielony najwyżej na cztery części. Ważne, by wykorzystać urlop najpóźniej do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Wniosek o urlop:

Na piśmie, co najmniej 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.

Załączniki:

Do wniosku należy dołączyć m.in. skrócony odpis aktu urodzenia dziecka. Wniosek pracownika, niezależnie od tego, czy składa go matka czy ojciec dziecka, musi zostać uwzględniony przez pracodawcę.

Ograniczenie wymiaru czasu pracy:

Ojciec dziecka może połączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z pracą zawodową, świadcząc pracę w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlop rodzicielski wydłuża się proporcjonalnie w zależności od wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika, nie dłużej jednak niż do 64 tygodni (w przypadku urlopu przysługującego na jedno dziecko).

Zasiłek:

Za okres korzystania z urlopu rodzicielskiego przysługuje zasiłek macierzyński. 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku przysługuje za pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego (w przypadku urodzenia jednego dziecka). Po upływie tego okresu za pozostałą część urlopu rodzicielskiego przysługuje 60 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Urlop rodzicielski przysługuje również z tytułu przysposobienia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza.

Urlop wychowawczy

Z urlopu wychowawczego mogą korzystać w tym samym stopniu matka i ojciec dziecka. Urlop wychowawczy jest bezpłatny i przysługuje nie później niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia.

Okres urlopu:

– 36 miesięcy, z czego jeden miesiąc, co do zasady, nie może zostać przeniesiony na drugiego z rodziców; pozostałe 35 miesięcy jest wykorzystywane przez któregokolwiek z rodziców/opiekunów dziecka samodzielnie lub równolegle;

– w przypadku łącznego korzystania z urlopu wychowawczego przez oboje rodziców długość urlopu nie może łącznie przekroczyć wymiaru 36 miesięcy.

Uprawnienie do urlopu wychowawczego może być wykorzystane jednorazowo lub podzielone, na nie więcej jednak niż pięć części.

Wniosek o urlop:

Na piśmie, co najmniej 21 dni przed planowanym terminem urlopu. Do wniosku należy dołączyć wymagane dokumenty, m.in. oświadczenie o korzystaniu / braku korzystania przez drugiego rodzica z urlopu wychowawczego we wskazanym we wniosku okresie. Pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownika.

Korzystanie z urlopu wychowawczego może być połączone z pracą zarobkową zarówno u dotychczasowego, jak i u innego pracodawcy pod warunkiem, że nie uniemożliwia to sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Urlop wychowawczy jest bezpłatny, a jego okres wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Obniżenie wymiaru czasu pracy:

Ojciec dziecka uprawniony do korzystania z urlopu wychowawczego może złożyć do pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy – do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Stosowne obniżenie wymiaru czasu pracy przysługuje pracownikowi w okresie, w którym byłby uprawniony do korzystania z urlopu wychowawczego, tj. przez wybrane 35 miesięcy do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia.

Wniosek:

Na piśmie, co najmniej 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze. Wniosek pracownika o obniżenie wymiaru etatu musi zostać uwzględniony przez pracodawcę.

Zwolnienie od pracy z tytułu wychowywania dziecka do lat 14

Każdy rodzic dziecka w wieku do lat 14 może skorzystać ze zwolnienia od pracy w wymiarze dwóch dni lub 16 godzin w ciągu jednego roku kalendarzowego. Jeżeli obydwoje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, tylko jedno z nich może skorzystać z tego prawa i może to być ojciec dziecka.

Wniosek:

Na piśmie; pracownik powinien uzgodnić z pracodawcą termin.

Wynagrodzenie:

Ustalane jak wynagrodzenie za urlop z zastrzeżeniem, że składniki w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadł okres niewykonywania pracy.

Ochrona zatrudnienia

Z korzystaniem z uprawnień rodzicielskich wiąże się również ochrona zatrudnienia pracownika.

Dotyczy to w równym stopniu kobiet i mężczyzn i przejawia się m.in. w:

– ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy w trakcie korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem,

– prawie powrotu do pracy po urlopie na dotychczas zajmowane stanowisko lub, w razie jego braku, na stanowisko równorzędne oraz 12-miesięcznym okresie ochrony stosunku pracy podczas korzystania z obniżonego wymiaru czasu pracy.

Ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy przysługuje ojcom w trakcie korzystania ze wszystkich uprawnień związanych z rodzicielstwem.

Wyjątek:

Uprawnienie pracodawcy do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Prawo do powrotu na dotychczas zajmowane stanowisko lub, jeśli nie jest to możliwe, na stanowisko równorzędne lub inne odpowiadające kwalifikacjom pracownika i za wynagrodzeniem, które otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu, przysługuje mężczyznom korzystającym ze wszystkich dłuższych urlopów związanych z rodzicielstwem, tj.:

• urlopu ojcowskiego;
• urlopu macierzyńskiego i na warunkach urlopu macierzyńskiego;
• urlopu rodzicielskiego;
• urlopu wychowawczego.
  
  

12-miesięczny okres ochrony stosunku pracy przysługuje pracownikowi – ojcu uprawnionemu do urlopu wychowawczego od dnia złożenia wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy (nie dłużej jednak niż łącznie 12 miesięcy).

Wyjątek:

Uprawnienie pracodawcy do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.